phần nhiều là do ăn uống không điều độ, cơ thể mệt nhọc hư tổn. Hoặc do thổ tả thái quá, làm tổn hại vị khí mà gây bệnh.
Biểu hiện Chứng vị khí hư:
môi trắng nhợt, mạch hữu quan nhuyễn nhược, thường gây ra các chứng nôn mửa, nấc, không ăn được, đau vị quản, dạ dày đau âm ỉ cả ngày. Khi ấn tay vào thì đỡ đau. Không muốn ăn uống, khi ăn vào thì lâu tiêu hoặc ăn vào thì nôn ra, có kiêm chứng hụt hơi, lười nói, tiếng nói nhỏ nhẹ, sắc mặt vàng bủng, chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng, mạch hư nhược.
Do vị khí hư sinh chứng vị quản thống:
thời kỳ đầu thuộc thực chứng, phần nhiều do can khí phạm vị hoặc do đàm ẩm lưu trệ ở vị hay do ngoại tà xâm nhập. Nếu bệnh để lâu ngày không được điều trị, làm tổn thương chính khí, khi vị khí bị tổn hại, bệnh thuộc hư chứng. Đây là do vị khí hư yếu, kinh mạch không được nuôi dưỡng mà gây nên bệnh.
Triệu chứng do vị khí hư sinh chứng vị quản thống:
Vị quản đau âm ỉ, khi đói thì đau tăng, khi ăn vào thì giảm đau, ấn tay vào thì dễ chịu, lưỡi nhạt, mạch hư nhược.
Điều trị do vị khí hư sinh chứng vị quản thống:
Bổ ích vị khí.
Do vị khí hư nhược gây cồn cào:
do không làm được chức năng ngấu nhừ thức ăn, trọc âm không giáng xuống, đàm ẩm lưu trệ mà sinh ra bệnh chứng tào tạp (cồn cào). Sách Bút hoa y kính viết: “Tào tạp là cồn cào quấy nhiễu không yên, khi ăn vào thì tạm dễ chịu, thở gấp mà kém ăn. Đó là do trung tiêu hư yếu, có kiêm đàm ẩm vậy”.
Triệu chứng Do vị khí hư nhược gây cồn cào:
Bệnh nhân thấy trong vị (dạ dày) cồn cào không yên, khó mô tả hình dung, có cảm giác như đói mà không phải đói, giống như đau mà không phải đau, miệng nhạt không có mùi vị, lợm giọng buồn nôn, có khi nôn mửa.
Phép trị Do vị khí hư nhược gây cồn cào:
Kiện tỳ hòa vị.
Do vị khí bất túc gây nấc:
khí mất sự hòa giáng nghịch lên trên mà sinh chứng ách nghịch (nấc).
Triệu chứng Do vị khí bất túc gây nấc:
Do tỳ vị đều hư, lại cảm nhiễm phong tà cho nên khi ăn cơm vào vị không chuyển hóa được, khí của thức ăn cũ và thức ăn mới chống lại nhau, không chuyển hóa được, làm cho vị khí nghịch lên, vị nghịch thì tỳ khí cũng nghịch, bụng trướng đầy, lại bị khí lạnh nhập vào mà sinh ra chứng ách nghịch.
Phép trị Do vị khí bất túc gây nấc:
Bổ vị hòa trung, trừ nấc.
Do phát hãn hoặc thổ hạ quá mức làm tổn thương vị khí gây ợ hơi:
vị khí hư yếu, thực trệ tích lại làm cho vị khí nghịch lên sinh chứng ái khí (ợ hơi). Sách Loại chứng trị tài viết: “Vị khí ẩn náu nghịch lên, sinh ra ợ hơi, buồn nôn, phải dùng vị mặn làm mềm chứng bỉ (tích tụ), dùng chất nặng để giáng nghịch.
Triệu chứng Do phát hãn hoặc thổ hạ quá mức làm tổn thương vị khí gây ợ hơi:
Bệnh nhân ợ hơi liên tục nhưng không có mùi nồng của thức ăn, dưới tâm bỉ đầy, thích xoa bóp.
Phép trị Do phát hãn hoặc thổ hạ quá mức làm tổn thương vị khí gây ợ hơi:
Bổ hư tỳ vị giáng khí nghịch.
Do tỳ vị hư yếu, khí thăng giáng thất thường mà sinh chứng ẩu thổ (nôn mửa).
Sách Y học chính truyền viết: “Bệnh nhân mắc bệnh đã lâu, khí hư, vị khí bị suy nặng, ngửi thấy mùi thức ăn thì nôn ọe”.
Triệu chứng Do tỳ vị hư yếu, khí thăng giáng thất thường mà sinh chứng ẩu thổ (nôn mửa):
Bệnh nhân nôn mửa ra nước trong hoặc ăn uống không cẩn thận cũng gây nôn mửa, ăn kém, đại tiện phân lỏng.
Phép trị Do tỳ vị hư yếu, khí thăng giáng thất thường mà sinh chứng ẩu thổ (nôn mửa):
Kiện bổ tỳ vị.
Do tỳ vị hư yếu, nguồn sinh hóa của huyết không đủ mà sinh chứng hư lao.
Sách Chư bệnh nguyên hậu luận viết: “Tỳ vị cai quản cơ nhục toàn thân, vị là bể chứa thủy cốc, khi mắc chứng hư lao thì tỳ vị không hòa, khí của tỳ vị hư yếu mà ăn uống kém”.
Triệu chứng Do tỳ vị hư yếu sinh chứng hư lao:
Bệnh nhân gầy còm, ốm yếu, sắc mặt vàng bủng, ăn kém, người mỏi mệt, tiếng nói nhỏ, hụt hơi, lười nói.
Phép trị Do tỳ vị hư yếu sinh chứng hư lao:
Bổ tỳ ích vị.
Do vị khí hư yếu gây nôn oẹ khi mang thai:
sau khi thụ thai, khí huyết dồn xuống để nuôi thai nhi càng làm cho vị khí yếu thêm mà mất đi sự hòa giáng, khí của xung mạch nghịch lên mà sinh ra chứng nôn ọe. Sách Chư bệnh nguyên hậu luận viết: “Chứng ớ trở (nôn ọe) này chỉ là do vị khí yếu, lại kiêm cả trệ nữa”.
Triệu chứng Do vị khí hư yếu gây nôn oẹ khi mang thai:
Bệnh nhân thời kỳ đầu có thai thường buồn nôn, nôn mửa, ăn vào thì nôn ra ngay, ngửi thấy mùi thức ăn thì buồn nôn, ăn uống kém, người mệt mỏi, lưỡi nhạt, mạch hoãn hoạt.
Phép trị Do vị khí hư yếu gây nôn oẹ khi mang thai:
Kiện tỳ vị, hòa trung, giáng nghịch chỉ nôn.
