Bệnh ở hầu - họng trong đông y

 Theo Đông y, bệnh tai, mũi, họng chia thành ba khoa riêng biệt:

Chứng tai ù, tai điếc thuộc thận và gan, thận khai khiếu ra tai, gan bốc hỏa làm tai ù, bệnh có thể xảy ra quanh năm.

Mũi thuộc chứng bệnh ở phế (phổi) và thận, phế khai khiếu ở mũi, thận âm kém làm tổn thương tân dịch sinh ra chứng ho, hen suyễn...

Yết hầu, họng thuộc phế và hệ tiêu hóa. Các chứng bệnh này thường có nội nhân và ngoại nhân khác nhau. Nội nhân là do tổn thương phủ tạng. Ngoại nhân thường do thời tiết khí hậu, bệnh thường xuất hiện về mùa thu đông, hoặc đông xuân. Trong bài này chúng tôi xin giới thiệu các chứng bệnh thường gặp ở yết hầu - họng và phương pháp điều trị.

Đông y cho rằng yết hầu là cái cửa để thở và ăn uống, là một bộ phận quan trọng trong cơ thể con người. Mục thiên ưu tuệ vô ngôn sách Linh khu nói: “Họng là đường đi của đồ ăn thức uống. Hầu là nơi khí đi lên đi xuống, thở ra hít vào, hội yếm là cái cửa của tiếng nói”. Hầu (khí quản) ở phía trước, họng (thực quản) ở phía sau. Họng là một tổ chức cơ mềm kết thành, có tác dụng co thắt để đưa thức ăn xuống vị (dạ dày). Hầu là một tổ chức sụn kết thành là một thông đạo của khí, có tác dụng đưa khí lên xuống, phát ra tiếng nói nhờ một màng mỏng gọi là hội yếm. Trên họng có một miếng thịt nhỏ thọng xuống gọi là huyền ung, hay đế đỉnh, lưỡi gà, để làm nhiệm vụ đóng mở khi ăn, uống, khi thở, khi nói. Đó là nhận thức của người xưa về yết hầu và họng. Về kinh lạc mà nói: Yết hầu và họng ở vị trí xung yếu trong cơ thể, là nơi hội tụ của các kinh mạch như: Thủ thái âm phế kinh, thủ thái dương tiểu trường kinh, túc thái âm tỳ kinh, túc thiếu âm thận kinh, túc quyết âm can kinh, túc dương minh vị kinh và nhâm mạch.

Nguyên nhân sinh bệnh ở yết hầu, họng: Do cảm nhiễm phong hàn, táo nhiệt, chướng khí, dịch độc (vi khuẩn), do tổn thương âm dịch ở thận, hư hỏa bốc lên làm đau họng khản tiếng, do ăn uống nhiều thức ăn kích thích, chiên xào, rượu bia, cay nóng, hút thuốc... làm cho nhiệt tích lại sinh hỏa, hỏa bốc lên mà sinh bệnh.

Những chứng bệnh thường gặp ở yết hầu, họng

Chứng đau yết hầu, họng: Bệnh nhân thấy khó thở, vùng họng sưng đỏ, hoặc có màu hồng, sốt nhẹ. Bệnh thường do ngoại cảm phong hàn, hoặc do âm hỏa vượng, do nói nhiều, ăn nhiều chất cay nóng.

Chứng mụn nhọt trong họng: Thường mọc bên ngoài cửa họng hoặc một bên cửa họng, sưng đau, sốt, sợ lạnh, mụn nhọt lan tỏa, đau nhức có khi đau lan tỏa lên đầu và tai. Khi mủ vỡ loét, ăn uống khó khăn, người mệt mỏi. Bệnh thường do phong nhiệt, đàm hỏa tích tụ lâu ngày ở phế và vị sinh ra.

Chứng Nhũ nga: Bệnh này thường phát ra ở vùng hạnh nhân (amidan) hai bên họng, sưng lên thành cục hình như con tằm mới có tên gọi Nhũ nga. Nếu sưng một bên gọi là đơn Nhũ nga, nếu mọc cả hai bên gọi là song Nhũ nga. Bệnh mới phát sưng to, chỗ sưng có màu đỏ hồng, sốt, ăn nuốt khó khăn, miệng ráo lưỡi khô, mạch sác hữu lực, nếu bệnh nặng thì sốt cao, nổi hạch ở mang tai, vùng sưng nổi lên màng trắng, nếu vỡ ra gọi là lạn hầu nga. Nếu mọc về bên trái là bệnh từ kinh tâm phát ra, nếu mọc về bên phải là bệnh từ kinh phế phát ra. Khi điều trị cần chú ý điều này. Bệnh phát ra một bên là nhẹ, phát ra cả hai bên là nặng, bệnh có hư chứng và thực chứng.

Chứng Tỏa hầu phong: Họng sưng đỏ, lưỡi gà thọng xuống như bị khóa lại, thức ăn nuốt không xuống, thở khó khăn, đau nhức trong họng, sắc mặt xanh nhợt, khi thở bệnh nhân phải co thắt ngực lại, mồ hôi trán dầm dề, tay chân lạnh. Bệnh sinh ra phần nhiều thuộc người nghiện rượu, nội nhiệt tích lại lâu ngày, làm động hỏa sinh đờm. Bệnh phát sinh đột ngột gọi là cấp tỏa hầu phong thường dễ tử vong. Bệnh phát ra từ từ gọi là mạn tỏa hầu phong có thể chữa được nhưng kết quả tỷ lệ thấp.

Điều trị Bệnh ở hầu - họng như thế nào?

Đau hầu họng do cảm phong hàn

 Ngạt mũi, nặng tiếng, sốt nhẹ, sợ gió, mình rét, không có mồ hôi, đau đầu, mạch phù sác, họng đau, hơi sưng, nuốt khó.

Điều trị: Sơ giải biểu tà.

Kinh dương minh vị (dạ dày) tích nhiệt: 

Cổ họng sưng đỏ, đau nhức, sốt cao, đại tiện táo bón, mạch tả thốn, hữu quan hồng huyền hữu lực.

Điều trị: Tả hỏa thanh vị nhiệt.

Cảm nhiễm thời khí dịch độc (truyền nhiễm) kết hợp với hỏa ở phế (phổi) và vị xông lên:

 Họng ngứa đau, họng khô, sưng đỏ, ăn uống nuốt không được, thích uống nước mát, mạch hồng huyền hữu lực.

Điều trị: Tả hỏa thanh nhiệt giải độc.

Các chứng Hầu ung, Nhũ nga lúc bệnh mới phát.

Điều trị nên dùng phương pháp tân lương sơ tán.

Chứng lạn hầu đan sa:

 Phần nhiều nhiệt tà (vi khuẩn) uất ở phần khí. Khi hỏa đã vào phần dinh (vào huyết).

Điều trị Chứng lạn hầu đan sa: 

Thanh dinh giải độc.