Đông y với các chứng đau ở họng

Trong Đông y, Họng được chia làm 2 bộ phận là Yết và Hầu.Yết thuộc ống tiêu hoá, thuộc Vị; hầu thuộc hệ hô hấp, thuộc Phế, ngoài ra, do các tạng can Thận có quan hệ và kinh lạc tuần hành đi qua Hầu họng, nên khi chúng hoạt động thất thường cũng dẫn đến bệnh tật ở Hầu họng.

Đau Hầu họng, nguyên nhân bên ngoài phần lớn là do phong nhiệt, nguyên nhân bên trong chủ yếu là do đàm hoả, âm hư dương cang. Về biện chứng, cần chú ý có hay không có khối sưng trong Hầu họng, vị trí và hình thái của khối sưng, bề mặt nhẵn bóng hay lồi lõm gồ ghề, màu sắc đỏ thẫm hay đỏ nhạt, khối sưng có hay không có vết loét, hoặc những hạt nhỏ hình sắc khác thường, khớp hàm cử động có trở ngại gì không, trước sau và hai bên cổ có sưng đau không… đó là những khâu chẩn đoán quan trọng.

Viêm họng cấp (Khẩn hầu phong):

Chứng này do ăn quá nhiều chất bổ, dẫn đến phế vị tích nhiệt, lại mắc phải phong tà, phong và nhiệt cùng công kích làm ủng tắc hầu họng sinh bệnh.

- Triệu chứng: Hầu họng sưng đau, tiếng nói khó, đàm tắc khàn giọng, bệnh phát rất nhanh, cần điều trị gấp.

- Trị liệu: Mới bạo phát, chích lể huyệt Thiếu thương (mé ngoài ngón tay cái) cho ra một ít máu đen để tả bớt nhiệt, bên trong cho uống bài Thanh yết lợi cách thang.

- Bài thuốc: Ngưu bàng tử (sao, giã dập), Liên kiều, Kinh giới, Phòng phong, Chi tử (để sống, giã dập), Kiết cánh, Huyền sâm, Hoàng liên, Kim ngân hoa, Hoàng cầm, Bạc hà, Cam thảo, Đại hoàng, Mang tiêu, Trúc diệp (tất cả lượng bằng nhau, mỗi thứ 3g), sắc uống cách xa bữa ăn.

Viêm họng mạn (Mạn hầu phong):

Chứng này phần lớn thấy ở người thể hư nhược, hoặc do nội thương thất tình, hoặc do ăn uống quá nhiều thứ cay.

- Triệu chứng: Bệnh phát từ từ; Hầu hơi sưng nhẹ, sắc nhạt, họng ráo, hơi đau, rêu lưỡi trắng bóng, đại tiện lỏng, mạch 6 bộ vi tế.

- Trị liệu:

- Nếu đau trước trưa, dùng Bổ trung ích khí thang gia Mạch đông, Kiết cánh, Ngưu bàng tử: Nhân sâm 3g, Đương quy 3g, Sinh hoàng kỳ 6g, Bạch truật 3g, Thăng ma 1g, Trần bì 2g, Sài hồ 1g, Cam thảo chích 3g, Mạch đông (bỏ tim) 3g, Ngũ vị tử 1,5g, Gừng tươi 3 lát, Đại táo 2 quả; sắc uống nóng, lúc đói bụng.

- Nếu đau sau trưa và khát, mình nóng, chân lạnh, nên uống bài Thiếu âm cam kiết thang: Kiết cánh 6g, Sinh cam thảo 9g, Xuyên khung 2g, Hoàng cầm 2g, Trần bì 2g, Huyền sâm 2g, Sài hồ 2g, Khương hoạt 2g, Thăng ma 2g, Hành trắng 1 nhánh; sắc uống cách xa bữa ăn.

- Nếu mặt đỏ, họng khô khát, kèm mạch hư đại, dùng bài Cam lộ ẩm: Thiên đông, Mạch đông, Hoàng cầm, Sinh địa, Thục địa, Tỳ bà diệp (Chích mật), Thạch hộc, Chỉ xác (sao), Nhân trần, Cam thảo (lượng bằng nhau - khoảng 6g); sắc uống.

- Trị ngoài dùng Băng bằng tán (xem ở bài các chứng đau lưỡi) 3g trộn thêm 1g bột Đăng thảo thiêu tồn tính thổi vào họng. Theo kinh nghiệm người dịch, có thể thay bằng cách ngậm quả Kha tử (mua ở hiệu thuốc bắc, bỏ hột) mỗi lần 1/3 quả, nuốt dần lấy nước bỏ xác, ngày 3 – 4 lần, đơn giản nhưng hiệu quả hơn.

Chứng tắc hầu họng (Hầu bế thống)

Hầu bế hay còn gọi Hầu tý, do can phế hoả thịnh, gặp phải phong hàn công kích mà thành bệnh.

- Triệu chứng: Hầu họng sưng đau, mặt đỏ má sưng, nặng thì sưng đến sau cổ, trong họng có khối như nắm tay nhỏ, uống nước không nuốt được, không nói được, người phát nóng lạnh.

- Trị liệu: Lể huyệt Thiếu thương, hoặc châm huyệt Hợp cốc để khai thông hầu họng. Bệnh mới phát dùng Kinh phòng bại độc tán để sơ tán tà độc, khi cơn nóng lạnh đã lui thì đổi dùng bài Thanh yết lợi cách tán.

- Kinh phòng bại độc tán: Kinh giới, Phòng phong, Khương hoạt, Độc hoạt, Sài hồ, Tiền hồ, Kiết cánh, Xuyên khung, Chỉ xác, Phục linh mỗi thứ 3g, Nhân sâm, Cam thảo ( lượng bằng nhau, mỗi thứ 1,5g), Gừng tươi 1 lát. Sắc uống.

- Thanh yết lợi cách tán: (xem mục viêm họng cấp ở trên).

Họng khô đau rát (Yết hầu can thống)

Do thời tiết khô hạn, lâu ngày không mưa, hoặc do ca hát diễn thuyết quá nhiều, hầu họng mất sự nhuận dưỡng mà sinh khô rát.

-Trị liệu: Trứng gà 1 quả đập bỏ vỏ, quấy đều, chế nước sôi cho chín, cho thêm 30g Mật ong, vài giọt Dầu thơm, uống ngày 1 lần trước khi đi ngủ, rất hiệu quả, hết bệnh thì thôi dùng.

Viêm Amiđan (Nhủ nga trướng thống):

Chứng nhủ nga trướng thống, tương tự như viêm Amiđan trong Y học hiện đại; theo Đông y là do các nguyên nhân ngoại cảnh lục dâm, nội thương thất tình, uất lâu hoá hoả dẫn đến.

- Triệu chứng: Hạch Amiđan sưng đỏ, hình như quả nhãn hoặc hay ngài, họng đau lan ra vùng tai, khi nói hoặc nuốt thì đau tăng, thường kèm theo các chứng ớn lạnh phát sốt, đầu căng đau nhức.

- Trị liệu: Lể nặn máu huyệt Thiếu thương, trong cho uống Gia vị Thanh yết lương cách thang: Bạc hà 3g, Tang diệp 6g, Ngưu bàng tử 9g, Ngân hoa 9g, Liên kiều 9g, Xích thược 9g, Xạ can 5g, Chích cương tàm 6g, Mã bột 3g, Chi tử 9g, Sinh cam thảo 3g, Lô căn tươi 30g; sắc uống.

Họng đau do hóc dị vật (Ngạnh thống):

Dị vật hóc cổ họng gây sưng đau khó chịu, thuộc phạm vi chứng cấp cứu, trẻ con rất dễ mắc phải. Nếu chưa tiện dùng thủ thuật giải quyết, có thể sử dụng một số phương pháp trị liệu sau:

1. Hóc xương cá: Mài hạt Trám (Cảm lãm hạch) lấy nước nuốt từ từ, một lát sau xương cá theo đàm khạc ra ngoài.

2. Hóc xương gà: Sơn tra sắc lấy nước đặc uống.

3. Hóc mạt vụn đồng sắt: Dế (Lâu cô) giã nát, chế nước nóng quấy đều rồi nhỏ vào cổ họng.

4. Hóc dằm tre gỗ: Quả Mướp già (Lão ti qua) thiêu lấy tro, mỗi lần uống 10g với rượu.

5. Hóc đầu thóc lúa: Lòng trắng Trứng gà cho vào một ít Đường cát ngậm nuốt.

6. Hóc mạt vụn thuỷ tinh: Đậu đỏ, Đại hoàng sắc lấy nước đặc uống, sau lấy xác Đậu nuốt vào, mạt vụn sẽ theo xác Đậu xổ ra ngoài.